Αγροκαύσιμα: η κρυφή πληγή πίσω από τους πανηγυρικούς της Δύσης…

Το τελευταίο διάστημα, κυβερνήσεις, Μ.Μ.Ε., επιχειρήσεις και «ειδικοί» στη Δύση πανηγυρίζουν για την επερχόμενη επανάσταση στο θέμα των καυσίμων, η οποία θα αλλάξει το μέλλον της ανθρωπότητας: τα (λεγόμενα) βιοκαύσιμα. Καύσιμα, δηλαδή, που προέρχονται από την επεξεργασία φυτών, με πιο γνωστό την αιθανόλη.

Ωστόσο, τα κινήματα στις χώρες του «Τρίτου Κόσμου» δίνουν, αντίστοιχα, τη δική τους μάχη ενάντια στην παραγωγή των αγροκαυσίμων, τουλάχιστον με τον τρόπο με τον οποίο προτείνεται και γίνεται σήμερα. Μάλιστα, το θέμα των αγροκαυσίμων αποτέλεσε έναν από τους βασικούς άξονες συζήτησης στο πρόσφατο 5^ο Εθνικό Συνέδριο του MST. Τα στελέχη του Κινήματος των Χωρίς Γη περιέγραψαν τα αγροκαύσιμα, και ό,τι αυτά επιφέρουν (αύξηση της συγκέντρωσης γης, αύξηση της τιμής των τροφίμων, εντατική χρήση αγροχημικών, εισβολή των πολυεθνικών στον κάμπο, χρήση μεταλλαγμένων, περιβαλλοντική καταστροφή, επιστροφή των συνθηκών εργασίας στην εποχή της δουλείας, κοινωνική κρίση), ως τη βασική απειλή για τους φτωχούς του «Τρίτου Κόσμου».

Ας δούμε το θέμα λίγο πιο αναλυτικά.

Τα εγκώμια της Δύσης

Τα τελευταία χρόνια έχει εξαπολυθεί στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στις ΗΠΑ μια τεράστια επικοινωνιακή εκστρατεία, γεμάτη μισές αλήθειες και ψευδείς πληροφορίες, που έχει στόχο να πείσει την κοινή γνώμη για τη σπουδαιότητα των «βιοκαυσίμων». Στο πλαίσιο αυτό χρησιμοποιείται και το politically correct πρόθημα «βιο-», παρόλο που, όπως θα δούμε παρακάτω, τα καύσιμα αυτά δεν είναι και τόσο βιολογικά.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θέσει ως στόχο μέχρι το 2010 το 5,75% της συνολικής παραγωγής καυσίμων για τις μεταφορές να προέρχεται από αγροκαύσιμα. Το ποσοστό αυτό πρέπει να γίνει τουλάχιστον 10% μέχρι το 2020. Στο πλαίσιο αυτό έχει δοθεί μια σειρά από κίνητρα στις επιχειρήσεις που εμπλέκονται σε αυτή τη διαδικασία. Το ίδιο κάνει και η Ελλάδα: τεράστιες φορολογικές ελαφρύνσεις, επιχορήγηση 35-40% κ.ά. Απόσβεση της επένδυσης προβλέπεται μέσα σε 7-9 χρόνια, ενώ κίνητρο αποτελεί το μεγάλο κέρδος που προβλέπεται για τις εταιρείες. Στην Ελλάδα έχουν υπαχθεί σε αυτή την τόσο ευνοϊκή νομοθεσία 13 επιχειρήσεις (από τις 23 που ήταν υποψήφιες).

Βέβαια, στη Δύση υπάρχουν και φωνές που προειδοποιούν για τους κινδύνους που μπορεί να προκύψουν από τα αγροκαύσιμα – φωνές όχι μόνο ειδικών αλλά ακόμη και του ΔΝΤ και του ΟΟΣΑ, που προειδοποιούν για επερχόμενη διατροφική κρίση στις χώρες του «Τρίτου Κόσμου».

Η παραγωγή των αγροκαυσίμων είναι παλιά ιστορία. Απλώς τα τελευταία χρόνια έχει έρθει έντονα στην επικαιρότητα, επειδή πλέον η αξιοποίηση αυτής της τεχνολογίας έχει γίνει συγκριτικά επικερδής για τις μεγάλες επιχειρήσεις πετρελαίου και αυτοκινήτων. Οι χώρες της Δύσης (ή, του Βορρά, αλλιώς) χρειάζονται φτηνό καύσιμο για τα αυτοκίνητά τους (και πολλαπλάσιο χαρτί – θα δούμε παρακάτω ποια είναι η σχέση). Έχουν εγκαινιάσει έτσι αυτό που ονομάστηκε «πράσινος ιμπεριαλισμός». Αυτό που, όπως λέγεται, «θα φέρει σε αντιπαράθεση 800 εκατομμύρια ιδιοκτήτες αυτοκινήτων με τα 2 δισεκατομμύρια που δεν έχουν πρόσβαση σε βασική διατροφή».

Ο «πράσινος ιμπεριαλισμός»

Οι χώρες της Ε.Ε. και οι ΗΠΑ προσπαθούν να παρουσιάσουν την τεχνολογία των αγροκαυσίμων ως μια πράσινη επανάσταση. Στην προπαγάνδιση του μύθου αυτού, οι καταστροφικές συνέπειες στις φτωχές χώρες εξαφανίζονται. Ας τις δούμε συνοπτικά:

α) Η παραγωγή των αγροκαυσίμων εμπορευματοποιεί προϊόντα που θα έπρεπε να καλύπτουν βασικές ανάγκες του πληθυσμού, και ως εκ τούτου εκτοξεύει τις τιμές βασικών τροφίμων στα ύψη. Τεράστιες εκτάσεις καλλιεργούνται με ζαχαροκάλαμα ή σόγια ή καλαμπόκι, το οποίο όμως απορροφάται στην αγορά των αγροκαυσίμων, αφού εκεί οι τιμές είναι πιο συμφέρουσες. Ήδη όμως οι τιμές βασικών τροφίμων στις χώρες αυτές ανεβαίνουν με ραγδαίο ρυθμό – χαρακτηριστικό παράδειγμα, η τιμή του καλαμποκιού στο Μεξικό. Εξ ου και οι προβλέψεις για επερχόμενη διατροφική κρίση στις χώρες του «Τρίτου Κόσμου», αφού το φαγητό των φτωχών θα μετατραπεί σε βενζίνη των αυτοκινήτων μας, μιας και οι τιμές στην αγορά αυτή είναι πιο συμφέρουσες.

β) Το κύκλωμα των αγροκαυσίμων αποτελεί το απόλυτο πανηγύρι των πολυεθνικών. Στην παραγωγή και στη διακίνηση των αγροκαυσίμων συναντιούνται: οι μεγάλοι γαιοκτήμονες που προσφέρουν τις τεράστιες εκτάσεις γης· οι εταιρείες πετρελαίου και αυτοκινήτων που προωθούν τη νέα τεχνολογία· οι εταιρείες αγροχημικών και μεταλλαγμένων· οι πολυεθνικές τροφίμων. Δεν είναι τυχαίο ότι μεγάλες αυτοκινητοβιομηχανίες (Φορντ, Σάαμπ, Βόλβο) έχουν πάθει «οικολογικό» παραλήρημα και δεν φείδονται εξόδων για να διαφημίσουν τη νέα τεχνολογία. Λογική συνέπεια, σύμφωνα με την εφημερίδα Χορνάδα του Μεξικού, η ένταξή τους στα διάφορα αναπτυξιακά «μεγα-προγράμματα», όπως το Σχέδιο Πουέμπλα-Παναμά, μιας και όλα αυτά ούτε διακτινίζονται ούτε τηλεμεταφέρονται και απαιτούν για τη μεταφορά και την εξαγωγή τους υποδομές, δρόμους, λιμάνια κ.λπ.. Να σημειώσουμε εν παρόδω πως, από τα 99 προγράμματα που συνθέτουν το Σχέδιο Πουέμπλα-Παναμά, τα 8 έχουν ολοκληρωθεί, τα 50 είναι υπό εκτέλεση και τα 41 βρίσκονται στη φάση της διαπραγμάτευσης για τη χρηματοδότησή τους.

γ) Προϊόν και δείγμα αυτών των μεγάλων εταιρικών συμμαχιών είναι η μεγάλη αγροτοεξαγωγική επιχείρηση (agronegocio). Σύμφωνα με το MST, το agronegocio είναι το πάντρεμα του μεγάλου χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου με τους μεγάλους γαιοκτήμονες. Είναι η εισβολή της ιδιωτικής επιχείρησης στον κάμπο. Πρόκειται για επιχειρήσεις προσανατολισμένες στις εξαγωγές· το γεγονός ότι φέρνουν συνάλλαγμα έκανε τον Λούλα να τους αποκαλέσει «ήρωες του έθνους», και όλο το κίνημα να καταγγείλει τη δεξιά δουλοπρέπεια του Λούλα. Στη Βραζιλία, οι μεγάλες αγροτοεξαγωγικές επιχειρήσεις, επειδή εξάγουν, δεν πληρώνουν φόρους (νόμος Καντίρ). Επιπλέον, με νόμο του 2006, «κατέκτησαν» το δικαίωμα να καταθέτουν το 50% της αξίας των εξαγωγών σε τράπεζες του εξωτερικού. Η αγροτική παραγωγή στις μεγάλες αγροτοεξαγωγικές επιχειρήσεις είναι σε υψηλότατο βαθμό βιομηχανοποιημένη, γεγονός που δημιουργεί μεγάλη έξοδο των αγροτών από τον κάμπο ή προλεταριοποίησή τους στα αγροτικά εργοστάσια. Με άλλα λόγια, το όραμα της αγροτοεξαγωγικής επιχείρησης είναι αγροτική παραγωγή χωρίς παραγωγούς, χωρίς αγρότες.

δ) Η ανάπτυξη της μεγάλης αγροτοεξαγωγικής επιχείρησης που είναι προσανατολισμένη στις εξαγωγές έχει επιφέρει τρομακτική επιδείνωση στις εργασιακές συνθήκες. Πολλοί περιγράφουν τη σημερινή κατάσταση ως επιστροφή στην εποχή της δουλείας. Στη Βραζιλία, στην κοπή του ζαχαροκάλαμου, που προορίζεται για αγροκαύσιμο, δουλεύουν περίπου 170 με 200.000 εργάτες, περίπου 12 με 14 ώρες την ημέρα, με προσωρινές συμβάσεις. Το 80% περίπου της δουλειάς (το κόψιμο) γίνεται με τα χέρια, μέσα σε εξαιρετικά σκληρές συνθήκες (ζέστη κ.λπ.). Κάθε κόφτης βγάζει περίπου 12 με 17 τόνους τη μέρα· για 10 τόνους, ο κόφτης πρέπει να δώσει 72.000 χτυπήματα με το μαχαίρι (τη ματσέτα), να λυγίσει 36.000 φορές το πόδι του, ενώ χάνει 10 λίτρα νερό και περπατάει 10 περίπου χιλιόμετρα τη μέρα. Το 1993, ένας στους 4 κόφτες ήταν 7-17 ετών. Στις τελευταίες δύο σοδειές, πέθαναν 14 άτομα λόγω υπερβολικής εργασίας.

Στη Βραζιλία, όλα αυτά μετατρέπονται ενίοτε σε πραγματική δουλεία. Στις αρχές Ιουνίου η αστυνομία απελευθέρωσε από φυτεία ζαχαροκάλαμου για αιθανόλη, στο Παρά, 1100 σκλάβους. Το 2006 απελευθερώθηκαν συνολικά 3.308 άτομα, ενώ η πραγματική κατάργηση της δουλείας αποτελεί πάγιο αίτημα των βραζιλιάνικων κινημάτων.

ε) Η εντατική καλλιέργεια επιφέρει και εντατική χρήση αγροχημικών (λιπασμάτων κ.λπ.). Επίσης, εξαφανίζεται η βιοποικιλότητα, καθώς η ανάγκη για φυτά που προορίζονται για καύσιμα και η υψηλή τιμή τους «επιβάλλει» τη μονοκαλλιέργεια. Οι επιπτώσεις στο περιβάλλον είναι προφανείς. Επιπλέον, η παραγωγή των αγροκαυσίμων είναι εξαιρετικά ενεργοβόρος, τουλάχιστον με τους τρόπους που εφαρμόζονται σήμερα, γεγονός που επιβαρύνει το έτσι κι αλλιώς αρνητικό ισοζύγιο για το περιβάλλον.

στ) Αντίστοιχη είναι και η διάδοση των μεταλλαγμένων. Σήμερα, στις ΗΠΑ, το 70% του καλαμποκιού και της σόγιας είναι μεταλλαγμένο. Στη Νότια Αμερική η κυριαρχία της βασικής εταιρείας μεταλλαγμένων, της Monsanto, είναι απόλυτη. Τα ίδια ισχύουν και στη Βραζιλία, παρά τη βασική δέσμευση του Λούλα για μια Βραζιλία χωρίς μεταλλαγμένα. Πρόσφατα, 60 οικογένειες κατέλαβαν μια έκταση που είχε η εταιρεία Syngenta στο Παρανά και τη χρησιμοποιούσε για δοκιμές μεταλλαγμένων. Εκεί σήμερα υπάρχει μια πρότυπη μονάδα αγροτοοικολογίας.

Είναι χαρακτηριστικό αυτό που συμβαίνει με τις επιμολύνσεις: Ως γνωστόν η επιμόλυνση των χωραφιών από όμορες εκτάσεις με μεταλλαγμένα είναι πολύ εύκολη. Σε μια παρόμοια περίπτωση, αγρότες του Ρίο Γκράντε ντο Σουλ, στη Βραζιλία, ήρθαν σε αντιδικία με τη Monsanto, καταγγέλλοντας ότι τα χωράφια τους επιμολύνθηκαν από μεταλλαγμένα από την Αργεντινή. Οι αγρότες αυτοί όχι μόνο δεν αποζημιώθηκαν, αλλά η Monsanto τους ζήτησε να της πληρώσουν από πάνω και δικαιώματα, για τη «χρήση» των μεταλλαγμένων σπόρων της!

ζ) Αντίστοιχα προβλήματα υπάρχουν και με το νερό, αλλά στο θέμα αυτό έχει γίνει ειδική αναφορά στο Resistencias (τεύχος ……….).

ζ) Τέλος, να πούμε ότι όλες αυτές οι ριζικές κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές καταλήγουν συνήθως σε μεγάλη κοινωνική κρίση στις περιοχές που συμβαίνουν. Ο Ζ.Π. Στέντιλε αναφέρει συχνά το παράδειγμα του δήμου Ριμπέιρο Πρέτο, στο Σάο Πάολο, όπου η εισαγωγή της μονοκαλλιέργειας ζαχαροκάλαμου δημιούργησε τεράστιο πληθυσμό στις φαβέλες και καταστροφή του αγροτικού κόσμου. Αυτή η κάποτε ήσυχη και αυτάρκης πόλη έχει σήμερα μόλις 2.412 άτομα που ασχολούνται στη γεωργία και 3.813 άτομα στη φυλακή. Αντίστοιχα παραδείγματα, όμως, αναφέρονται πολλά. Στο Ντέλτα, όπου τα τελευταία 4 χρόνια έχουν προστεθεί 300 χιλιάδες εκτάρια ζαχαροκάλαμου, ο πληθυσμός των 5.000 γίνεται 10.000 κατά τη διάρκεια της σοδειάς. Η εγκληματικότητα και οι απαγωγές έχουν αυξηθεί κατακόρυφα, σε αυτή την πόλη με τα 0 ξενοδοχεία και τα 27 πορνεία.

Η «πράσινη έρημος»

Μία από τις μονοκαλλιέργειες που έχουν «επιβληθεί» στη Βραζιλία είναι εκείνη του ευκαλύπτου. Ο ευκάλυπτος χρησιμοποιείται κυρίως για την παραγωγή χαρτιού. Ωστόσο, πρόκειται για ένα δέντρο που απορροφά τεράστιες ποσότητες νερού και προκαλεί ερημοποίηση, ακόμη και σε περιοχές τροπικού δάσους. (Να σημειώσουμε ότι τα τελευταία 20 χρόνια έχει καταστραφεί τροπικό δάσος όσο 6 Γαλλίες, κυρίως για μεγάλες καλλιέργειες επιχειρήσεων).

Σήμερα, η Βραζιλία είναι παγκοσμίως ο μεγαλύτερος παραγωγός και εξαγωγέας κελουλόζης για χαρτί. Η αγορά της κελουλόζης ελέγχεται στο μεγαλύτερο μέρος της από 4 πολυεθνικές.

Τα αγροκαύσιμα στην Αμερική

Η Βραζιλία και οι ΗΠΑ πρωταγωνιστούν στην παραγωγή αιθανόλης στην Αμερική και παγκοσμίως. Μαζί οι δύο χώρες παράγουν το 70-74% της αιθανόλης που παράγεται παγκοσμίως. Μάλιστα, έχει στόχο να φτάσει το 23-25% στην πρόσμιξη της αιθανόλης με βενζίνη. Άλλωστε, η χρήση της αιθανόλης είναι παλιά ιστορία στη Βραζιλία, η οποία κατασκεύασε το πρώτο αυτοκίνητο ευρείας χρήσης με αλκοόλη το 1979.

Ωστόσο, το τελευταίο διάστημα η Βραζιλία, επωφελούμενη από τη νέα συγκυρία, επιδιώκει να αναδειχθεί σε παγκόσμια δύναμη μέσω του ενεργειακού τομέα και της πρωτοπορίας που έχει στη χρήση αγροκαυσίμων. Πρόσφατα, ο Λούλα πραγματοποίησε μεγάλη περιοδεία στη Λατινική Αμερική για να πλασάρει το εμπόρευμα, υπέγραψε συμφωνίες (π.χ., με τον Παναμά, τον Αύγουστο του 2007), στο Μεξικό προσέφερε δωρεάν τεχνολογία για την παραγωγή αιθανόλης, για να προσελκύσει επενδυτές. Οι πρόσφατες συμφωνίες με τις ΗΠΑ επικρίθηκαν πολύ, αλλά ο Λούλα μοιάζει απτόητος σε αυτή τη μάχη του «υπέρ της προόδου». Το κόστος της παραγωγής αιθανόλης στη Βραζιλία είναι πολύ χαμηλό – 0,3$ το λίτρο, μισό κόστος από εκείνο των ΗΠΑ, 1/3 της τιμής της ευρωπαϊκής, 30% χαμηλότερη της βενζίνης.

Από την άλλη, ο Λούλα ορκίζεται διαρκώς πως θα προστατέψει την Αμαζονία, αλλά η μονοκαλλιέργεια ζαχαροκάλαμου (και η αντίστοιχη περιβαλλοντική καταστροφή) αυξάνεται διαρκώς – από 17,6 σε 19,3 εκατομμύρια τόνους μεταξύ 2006 και 2007.

Η Κολομβία είναι ο 2^ος παραγωγός αιθανόλης στη Λατινική Αμερική, η οποία όμως έχει αποφασίσει να εισβάλει δυναμικά στην αγορά της ηπείρου. Πρόσφατα έκανε δωρεά εργοστάσια στο Ελ Σαλβαδόρ και στην Ονδούρα, ενώ υπέγραψε και ενεργειακές συμφωνίες με το Ελ Σαλβαδόρ, τη Γουατεμάλα και την Ονδούρα. Γενικά στη Λατινική Αμερική η αιθανόλη προωθείται ξέφρενα και μέχρι και μικρές χώρες εμπλέκονται όλο και περισσότερο στην παραγωγή αγροκαυσίμων. Για παράδειγμα η Γουατεμάλα, η οποία παράγει 90 εκατομμύρια λίτρα αιθανόλη τον χρόνο, από ζαχαροκάλαμο.

Όλα αυτά γίνονται στο φόντο μιας πολιτικής αντιπαράθεσης: η περιοδεία του Λούλα στις χώρες της Λατινικής Αμερικής για την προώθηση των αγροκαυσίμων παρουσιάστηκε από όλα τα Μ.Μ.Ε. ως αντίβαρο στην αντίστοιχη περιοδεία του Τσάβες σε άλλες χώρες της ηπείρου, ο οποίος προωθούσε το σχέδιο για ενεργειακή ολοκλήρωση της Λατινικής Αμερικής (ενιαίους πετρελαιαγωγούς κ.λπ.).

Φαίνεται λοιπόν πως το ζήτημα των αγροκαυσίμων θα μας απασχολήσει για πολύ καιρό ακόμη. Για την ακρίβεια, δεν έχουμε δει ακόμη παρά μόνο την αρχή του. Οι θιασώτες τους προσπαθούν να παρουσιάσουν τους αντιπάλους ως κήρυκες της οπισθοδρόμησης και υποστηρικτές της «βρόμικης ενέργειας», αποκρύπτοντας το γεγονός πως η αντίθεσή τους αφορά τον συγκεκριμένο, κοινωνικά καταστροφικό, τρόπο με τον οποίο εφαρμόζεται αυτή η τεχνολογία, η οποία είναι κομμένη και ραμμένη ακριβώς στις προδιαγραφές και στις απαιτήσεις των μεγάλων πολυεθνικών και αδιαφορεί πλήρως για την κοινωνική διάλυση που αφήνει πίσω της η «επανάσταση των αγροκαυσίμων».